Rozdział 4: Zmiana Schindlera
Aus PemperWiki
„Przez pierwsze lata pobytu w Krakowie Schindler koncentrował się na zarabianiu pieniędzy. Jednak wraz z postępem wojny, a w szczególności w obliczu zagłady Żydów, u Schindlera zaczęła następować znacząca zmiana“
– Crowe, S. 159
„Należy zauważyć […] że zmiana we mnie nie nastąpiła po 20 lipca 1944 r., gdy cały front się załamał i wielu już nie chciało walczyć, lecz wiele lat wcześniej, gdy cały świat był zdominowany przez niemiecki Blitzkrieg.“
– Oskar Schindler
„Wtedy jeszcze nie wiedziałem, że Schindler, który przecież pochodził z rodziny z Kraju Sudeckiego, przed 1939 r. przez kilka lat pracował w ósmym sztabie generalnym niemieckiego kontrwywiadu w Breslau. Schindler był wprawdzie niemieckim patriotą, lecz ja poznałem go jako przede wszystkim jako człowieka, który podchodził do nas bez uprzedzeń i nie uważał nas za podludzi. Może dzięki religijnemu wychowaniu, a może dzięki swoim doświadczeniom z młodości żydowskimi przyjaciółmi z sąsiedztwa stosunek Schindlera do nas, do udręczonych stworzeń był zupełnie inny. W każdym razie latem 1943 roku dostrzegłem w Schindlerze drogę ratunku, której szukałem od początku wybuchu wojny. […] Nikt oprócz niego nie interesował się naszym losem. Jego odwaga przywróciła moje zaufanie w ludzkość.“
– Mietek Pemper, Der Rettende Weg, Schindlers Liste, Die Wahre Geschichte, Hamburg 2005, S.103
Schindler jako człowiek zysku
Przy pomocy genialnego Abrahama Bankiera Schindler wkrótce po przybyciu do Krakowa stał się bardzo bogaty. W sprawozdaniu finansowym sporządzonym po wojnie Schindler oszacował zyski fabryki emalii na 15 milionów Marek Rzeszy. Kolejne 500000 uzyskał z produkcji zbrojeniowej. W tym sprawozdaniu, które złożył w Urzędzie ds. świadczeń wyrównawczych, Schindler podał łączny zysk w wysokości 6,7 milionów złotych.
Straty i długi
Jednak równocześnie pod koniec 1943 r. Schindler miał dług w wysokości 3 849 411,11 złotych, który zaciągnął w bankach i u wierzycieli. Dodatkowo posiadał inne zobowiązania w wysokości 1,5 milionów złotych. Należy jednak pamiętać, że Schindler prowadził podwójną księgowość: oficjalną, która wykazywała powyższy długo oraz nieoficjalną, która obejmowała transakcje czarnorynkowe i stanowiła główne źródło dochodów Schindlera. Polscy robotnicy pracowali głównie w fabryce emalii, natomiast Żydzi byli zatrudnieni w dziale zbrojeniowym tej fabryki. Zyski z fabryki emalii Schindler przeznaczył na zapłatę 2,64 Marek Rzeszy „za Żydów w fabryce, aby umożliwić im przeżycie i złagodzić ich bolesny los”.[1]
Działania na rzecz Żydów w Polsce
Schindler nieustannie składał skargi na niewystarczające dostawy żywności i starał się polepszyć warunki pracy swoich polskich pracowników i zapobiec deportacjom w głąb rzeszy, na co istnieją dowody.[2]
Aresztowania Schindlera
Częste krytyczne wypowiedzi Schindlera wobec SS oraz jego starania na rzecz Polaków i Żydów doprowadziły do trzykrotnego aresztowania. Postawiono mu zarzuty korupcji oraz bratania się z Żydami i Polakami. Ostatni raz Schindler został aresztowany w 1944 r. pod zarzutem „przekupienia oficera SS sumą znacznie przekraczającą kwotę 200 000 złotych”.[3]
Wysokie łapówki
W swoim raporcie finansowym sporządzonym w 1945 dla Jointu Schindler wymienia łapówkę w wysokości 550000 złotych, którą przeznaczył na przekupienie takich osób jak Amon Göth, Oberführera SS Juliana Schernera, dowódcę SS i policji w dystrykcie krakowskim, Oberführera SS Rolfa Czurcdę z SD czy SS-Untersturmführera Leonharda Jahna.[4]
W raporcie sporządzonym w 1945 r. dla Jointu Schindler napisał: „Wyczerpujące opisy łapówek żądanych przez wysokich oficerów SS, którzy uważając się za nadludzi decydowali o życiu i śmierci oraz same procesy ich wręczania zajęłyby tomy. Targowanie się o ludzkie życie było zawsze niebezpieczne, ponieważ zawsze istniało niebezpieczeństwo deportacji do obozu koncentracyjnego za przekupywanie urzędników. Pragnę wymienić tylko duże sumy, które zostały rozdane, aby utrzymać przychylność władców wobec losu Żydów. Ponad połowa wydanej sumy poszła do kieszeni Hauptsturmführera SS Amona Götha, komendanta obozu i masowego mordercy”.[5] Dlaczego Schindlerowi nic się nie stało? Ponieważ Schindler potrafił bardzo mądrze argumentować. Nieustannie wymieniał niebezpieczeństwo nieosiągnięcia zamierzonych celów wojennych i błędną politykę gospodarczą w Generalnym Gubernatorstwie. Prawdopodobnie do osób otrzymujących łapówki od Schindler należeli także Koppe i Krüger.
Podobóz obozu koncentracyjnego w Płaszowie na terenie fabryki emalii
Po likwidacji krakowskiego getta w marcu 1943 r. Schindler zawarł z komendantem obozu w Płaszowie Amonem Göthem porozumienie pozwalające Schindlerowi na stworzenie podobozu pracy na terenie swojej fabryki emalii. Dlaczego Schindler na własny koszt rozpoczął budowę dużego podobozu z całą infrastrukturą i pozwolił, aby w tym podobozie mieszkali także żydowscy robotnicy z innych niemieckich firm? Jego decyzja była zapewne oparta na aspektach moralnych i kwestiach ekonomicznych. Żydowscy robotnicy byli znacznie tańsi od polskich robotników, bardziej zdyscyplinowani, solidniejsi i pracowali znacznie dłużej niż standardowy dzień pracy. Schindler traktował swoich robotników bardzo dobrze, przykładowo wszyscy pracownicy fabryki emalii oraz sąsiadujących firm mieli regularne przerwy i otrzymywali wystarczającą ilość żywności. Pracowali na zmianach trwających po 12 godzin. Jeden z pracowników fabryki Schindlera opisywał swój pobyt jako przyjemny. Jedynie droga do fabryki i z powrotem była straszną torturą. Do momentu likwidacji getta w dniach 13-14 marca 1943 r. Żydzi przychodzili z getta położonego w pobliżu fabryki emalii. O godzinie siódmej rano wszyscy Żydzi spotykali się przy bramie getta ze swoją kenkartą (później zastąpioną Kartą Żydowską (Judenkarte)) i z niebieską kartą pracy. Ponadto każdy z Żydów na wierzchnim ubraniu nosił literę „W”, która była skrótem słowa Wehrmacht (W=Żyd pracuje w zakładzie produkującym części dla Wehrmachtu, R=praca w zakładzie zbrojeniowym i Z=praca w zakładzie prywatnym). W drodze do fabryk Żydzi byli eskortowani przez SS. W fabryce Schindlera produkowano głównie garnki do gotowania do których następnie dokręcano uchwyty, kąpano w emalii i wypalano. Po przybyciu do Krakowa Schindler chciał wykorzystać sytuację i szybko się wzbogacić. Swoich pracowników traktował przyzwoicie, ponieważ wiedział, że zadowolony pracownik jest bardziej wydajny niż niezadowolony. Z biegiem czasu w Schindlerze zaszła zmiana wywołana przez wydarzenia, które uczyniły z niego bezinteresownego wybawcę Żydów.[6]
Pierwsze aresztowanie Schindlera w Krakowie
Schindler został aresztowany pod koniec 1941 r. i przebywał w areszcie do początku 1942 r. Postawiono mu zarzuty „bratania się z Żydami”. Ponadto problemów przysporzyły mu „dziwne kontakty z attaché ambasady niemieckiej w Turcji”. Schindler został przewieziony do głównej kwatery Gestapo znajdującej się kilka kilometrów od fabryki.
Drugie aresztowanie: pomocna witamina B
Kolejne aresztowanie Schindlera nastąpiło w 1942 lub 1943 r. Podczas jednego z przyjęć w fabryce kilka Żydówek pocałowało Schindlera. Kilku pracowników fabryki zgłosiło ten fakt na policję i już kilka dni później Schindler został osadzony w najgorszym więzieniu w Polsce przy ulicy Montelupich. W więzieniu Schindler skorzystał ze swoich znajomości i poprosił strażnika, aby ten kupił dla niego pięć butelek wódki. Następnie napisał na banknocie nazwiska wysokich oficerów SS i polecił strażnikowi aby do nich zadzwonił. Za tę przysługę mógł zatrzymać trzy butelki wódki. Pozostałe dwie miał przekazać innym aresztantom znajdującym się w celi Schindlera. Po interwencji majora Plathe z Abwehry, generała Maximiliana Schindlera i jego sekretarki Wiktorii Klonowskiej Schindler został zwolniony z więzienia. Na odchodnym Julian Scherner, główny dowódca SS i policji w dystrykcie krakowskim zwrócił się do Schindlera: „Musi być pan ważną osobistością, jeżeli w ciągu jednej nocy siedemnaście osób do mnie dzwoni, ręczy za pana i wnosi o pańskie zwolnienie”.
Deportacje Żydów do obozu zagłady w maju i czerwcu 1942 r. Jednym z wydarzeń, które miało znaczący wpływ na nastawienie Schindlera, były brutalne aresztowania i transporty krakowskich Żydów do obozu zagłady. W pierwszej kolejności aresztowano 50 żydowskich intelektualistów, którzy zginęli w Auschwitz. Druga, bardziej brutalna fala aresztowań i deportacji trwała od 28 maja do 8 czerwca 1942 r.[7]
Druga fala deportacji do Bełżca
Kilka dni później nastąpiła kolejna fala deportacji. W dniach od 2 do 8 czerwca Niemcy wysłali ok. 7000 ludzi do Bełżca. Obóz koncentracyjny w Bełżcu został otwarty 17 maja 1942 i w ciągu pierwszego miesiąca zamordowano tam 80000 Żydów z których 1/4 pochodziła z regionu krakowskiego.
Ostateczne rozwiązanie i obozy zagłady
Deportacje nasiliły się w październiku 1942 r. i dla wszystkich stało się oczywiste, że częścią planu ostatecznego rozwiązania była likwidacja krakowskiego getta. Na okupowanych terenach w Polsce i w Rosji żyła ponad połowa europejskich Żydów. Na tych terenach znajdowało się także sześć obozów koncentracyjnych. W ciągu jednego roku w tych obozach zamordowano 1650000 Żydów.
„Akcja wysiedleńcza“ 28 października 1942 r.
W dniu 28 października żydowscy robotnicy otrzymali polecenie stawienia się przy głównym wejściu do getta. „Akcja wysiedleńcza” odbywała się w taki sposób, że robotnicy byli poddawani przypadkowej selekcji. Niektórzy mogli zostać, pozostali musieli opuścić getto. Selekcja nie podlegała żadnym regułom i także lekarze, którzy właściwie nie powinni opuszczać getta, byli wybierani do transportu do obozu. W szpitalu wielu chorych zamordowano w łóżkach. Większość dzieci i starszych osób została rozstrzelana. Na ulicach odbywały się dantejskie sceny. W tym dniu zamordowano 600 Żydów, a 6000-7000 tysięcy zostało wysłanych do Bełżca. Po zakończeniu tej akcji krakowskie getto skurczyło się o ponad połowę.[8]
Skutki dla fabryki Schindlera
Schindler także odczuwał skutki nieustannej niepewności panującej w getcie. Zawsze musiał liczyć się z brakiem lub spóźnieniami swoich pracowników. Fabryka Schindlera znajdowała się w pobliżu getta i tym samym wszyscy pracownicy fabryki słyszeli przez cały dzień co dzieje się w getcie. Schindler codziennie miał getto w drodze do pracy i codziennie czuł różne zapachy i był świadkiem terroru. Cały ekonomiczny sukces jego fabryki był uzależniony od pracujących tam ludzi. Tak więc zarówno Schindler, jak i właściciele innych fabryk, nie zgadzali się z warunkami panującymi na terenie getta.
Likwidacja krakowskiego getta
W marcu 1943 r. pojawił się rozkaz likwidacji wszystkich gett na terenie Generalnego Gubernatorstwa w terminie do 31 grudnia. Żydzi mieszkający w gettach mieli być wysyłani na prace przymusowe w głąb Rzeszy bądź deportowani do obozów zagłady. Ten rozkaz dotyczył także getta w Krakowie. W ten sposób wszystkie osoby niezdolne do pracy zostały wysłane do obozów zagłady.
Stworzenie obozu pracy przymusowej w Płaszowie
Akcja likwidacyjna w krakowskim getcie była decydująca dla zmiany, która zaszła w Oskarze Schindlerze. Schindler nie rozumiał i nie akceptował bezsensownego rozlewu krwi w takim wymiarze. Wszyscy mieszkańcy getta, którzy byli zdolni do pracy, zostali przeniesieni do obozu pracy przymusowej Amona Götha, nieobliczalnego komendanta obozu, przy którym nikt nie mógł być pewien swojego życia. Göth był znany z tego, że z zimną krwią mordował przypadkowych ludzi. Od momentu przeniesienia więźniowie żyli w atmosferze nieustannego strachu i terroru. Ich jedyną nadzieją był Oskar Schindler.
Masakra w domu dziecka
W obliczu masakry w domu dziecka, która nastąpiła w dniach 13 i 14 marca, Schindler jeszcze bardziej utwierdził się co do słuszności podjętej decyzji. Mieszkańcy getta nazywali ten dom dziecka „portem w morzu terroru”. Dom dziecka powstał z rozkazu Niemców na początku 1943 r. i przyjmował wszystkie dzieci Żydów pracujących w okolicznych fabrykach. Znajdował się on na terenie obozu B służącego jako obóz przejściowy w którym mieszkali wszyscy Żydzi uznani za niezdolnych do pracy. Zgodnie z rozkazem Niemców wszyscy mieszkańcy getta A (A=Arbeitsfähig / zdolny do pracy) mieli przygotować się do przeprowadzki do obozu w Płaszowie, natomiast mieszkańcy getta B do „wysiedlenia”. Zaniepokojonym rodzicom mówiono, że w obozie w Płaszowie wybudowano także baraki dla dzieci. Jednak nikt w to nie wierzył. Żydzi robili wszystko co w ich mocy, aby ukryć dzieci. Budowano kryjówki, przygotowywano ucieczki poza teren getta lub próbowano przemycać dzieci do obozu w Płaszowie. Jednak Göth odnalazł większość dzieci i rozkazał aby wróciły do domu dziecka. Po południu zakończyła się brutalna likwidacja getta B. Jedynym budynkiem w którym pozostali jeszcze ludzie był dom dziecka. Po wejściu na teren domu dziecka Niemcy włożyli małe dzieci do koszy, a większe zebrali na Palcu Zgody i zastrzelili.[9]
Koniec getta B
Wszyscy dorośli, którzy przeżyli likwidację getta zostali zebrani na Placu Zgody. Tam nastąpiła selekcja w oparciu o płeć i stopień przydatności do pracy. Starsi mężczyźni musieli biec, aby udowodnić, że nadal nadają się do pracy. Jednak większość z nich i tak została zastrzelona. Amon Göth osobiści wybrał 150 mężczyzn do pracy w obozie w Płaszowie. Jednak jego zastępca, Willi Haase, uważał, że jest ich zbyt wielu. W konsekwencji Göth rozkazał rozstrzelać 75 z nich. Żołnierze SS bijąc okrutnie wszystkich Żydów załadowali ich na samochody ciężarowe. Dzieci odprowadzali za rękę na miejsce egzekucji. Chcąc oszczędzać amunicję SS-mani ustawiali dzieci w jednym rzędzie i strzelali do nich jedną kulą. Czasami układali kilkoro dzieci w wózku dla dzieci i strzelali do nich. [10]. W trakcie likwidacji getta B na miejscu zamordowano 1000 Żydów, a 4000 zostało deportowanych. Prawie połowa z nich została spalona w krematorium II obozu koncentracyjnego Auschwitz II. Dla 150 Żydów zabrakło miejsca na ciężarówkach, więc zostali zastrzeleni przez ukraińskich strażników. Większość dzieci, które w oczach Nazistów były całkowicie nieprzydatne, poniosła śmierć na terenie getta.
Interpretacja Davida Crowea
David Crowes Interpretation
David Crowe uważa, że zmiana która zaszła w Oskarze Schindlerze miała trzy przyczyny. Z jednej strony Schindler nie mógł zaakceptować czynów dokonywanych przez Niemców. Schindler był humanistą i nie mógł i nie chciał biernie przyglądać się nieludzkiemu traktowaniu Żydów. Drugim powodem jego zmiany było przywiązanie Schindlera do ludności żydowskiej. Schindler stwierdził niegdyś, że „siłą napędową moich działań był odczucie moralnego obowiązku w stosunku do moich licznych, żydowskich kolegów ze szkoły i przyjaciół z którymi spędziłem wspaniałe dzieciństwo bez jakichkolwiek problemów rasowych" [11]“Mimo, iż w młodości Schindler był wiernym partii „nazistą z Kraju Sudeckiego”, to jednak nigdy nie pogodził się z ideologią rasową. Trzecią przyczyną – według Crowea – był proces pozbycia się jakichkolwiek iluzji co do zakończenia wojny. Proces ten rozpoczął się po zakończeniu bitwy pod Stalingradem, która odbyła się sześć tygodni przed likwidacją krakowskiego getta. Po tym wydarzeniu Schindler dołączył do tych, którzy przestali wierzyć w zwycięstwo Hitlera. Po porażce pod Stalingradem Schindler zaczął coraz bardziej intensywnie działać na rzecz Żydów. Jednak to raczej osobiste doświadczenia podczas likwidacji getta w Krakowie doprowadziły do tego, że Schindler stał się gotowym na wszystko wybawcą swoich Żydów. Natomiast Mietek Pemper inaczej ocenia wewnętrzną zmianę Schindlera: „Wtedy jeszcze nie wiedziałem, że Schindler, który przecież pochodził z rodziny z Kraju Sudeckiego, przed 1939 r. przez kilka lat pracował w ósmym sztabie generalnym niemieckiego kontrwywiadu w Breslau. Schindler był wprawdzie niemieckim patriotą, lecz ja poznałem go jako przede wszystkim jako człowieka, który podchodził do nas bez uprzedzeń i nie uważał nas za podludzi. Może dzięki religijnemu wychowaniu, a może dzięki swoim doświadczeniom z młodości żydowskimi przyjaciółmi z sąsiedztwa stosunek Schindlera do nas, do udręczonych stworzeń był zupełnie inny. W każdym razie latem 1943 roku dostrzegłem w Schindlerze drogę ratunku, której szukałem od początku wybuchu wojny. […] Nikt oprócz niego nie interesował się naszym losem. Jego odwaga przywróciła moje zaufanie w ludzkość.” [12]
Przypisy
- ↑ Oskar Schindler, wniosek z dnia 16 marca 1954 r., Archiwum Federlane w Koblencji, tom 3.2; przedruk raportu z 1945 r. dla Jointu, w którym także pojawia się kwota 2,64 milionów Marek Rzeszy w: Erika Rosenberg (wyd.). Ich, Oskar Schindler. Die persönlichen Aufzeichnungen, Briefe und Dokumente; Monachium 2000, s. 83-99.
- ↑ E. Rosenberg (wyd.), op. cit.: list Schindlera do Fritza Langa, op. cit., s. 34.
- ↑ Cytat według Crowe, s. 205
- ↑ Patrz przypis 1, E. Rosenberg, s. 99
- ↑ E. Rosenberg (wyd.), op. cit., s. 87.
- ↑ Patrz długa i męcząca argumentacja Crowea, s. 212.
- ↑ Por. także M. Pemper, Der Rettende Weg; Hamburg 2005, s. 42 i n.
- ↑ Por. także Pemper, op. cit., s. 53 i n.
- ↑ Crowe, s. 232.
- ↑ Sol Urbach w rozmowie z Davidem Crowe, 13.4.1999; Pankiewicz, Tadeusz, Die Apotheke im Krakau er Ghetto, Essen 1995, s. 224.
- ↑ List Oskara Schindlera do Kurt R. Grossmanna, Nowy Jork, 1956. List znajduje się w spuściźnie Schindlera w Archiwum Federalnym w Koblencji, tutaj cytat według Pempera, op. cit., s.103 i n.
- ↑ Mietek Pemper, Der Rettende Weg, Hamburg 2005, s. 103
Rozdział 1: Młody Schindler • Rozdział 2: Agent Abwehry • Rozdział 3: Schindler w Krakowie • Rozdział 4: Zmiana Schindlera • Rozdział 5: Emalia jako podobóz obozu pracy • Rozdział 6: Oskar Schindler jako kurier • Rozdział 7: Przeniesienie fabryki do Brünnlitz • Rozdział 8: „Lista Schindlera“ • Rozdział 9: Brünnlitz • Rozdział 10: Schindler w Niemczech • Rozdział 11: Emigracja do Argentyny i powrót • Rozdział 12: Projekt filmu o Oskarze Schindlerze • Rozdział 13: Ostatnie lata życia Schindlera
